Niêm Hoa – Ngắm một bông hoa cũng là thiền

Cho tôi được mượn lời từ họa sĩ của triển lãm Niêm Hoa – Lê Thiết Cương rằng: “Vẽ, vẽ một bông hoa cũng là thiền” vậy người đến thưởng ngoạn những tác phẩm được chấm phá từ chất liệu thiền cũng cần thiền định để ngắm nhìn và cảm nhận trọn vẹn những giá trị ấy. Vì thế, với tôi Niêm Hoa – Ngắm, ngắm một bông hoa cũng là thiền.

Triển lãm hội họa và điêu khắc “Niêm hoa” của nhóm họa sĩ G39 diễn ra từ 08.04 – 20.04.2023, tại không gian nghệ thuật Son Art & Culture Space (số 20C phố Phan Đình Phùng, quận Ba Đình, Hà Nội).

Các tác phẩm trong triển lãm đa dạng về chất liệu như: Sơn dầu, sơn mài, màu nước, gốm… Mỗi tác phẩm thể hiện hình tượng hoa theo phong cách khác nhau, tạo nên cuộc hội ngộ, đối thoại đa sắc, đa hình, đa diện ẩn dưới tinh thần tĩnh lặng của thiền.

Niêm Hoa

“Niêm” là cầm, đưa lên; “hoa” là cái bông. Triển lãm Niêm Hoa lấy tên từ điển tích “Niêm hoa vi tiếu”, kể về sự ra đời của hoạt động thiền trong Phật giáo.

Tích ấy như sau: Ca Diếp thấy Phật đưa cái bông lên mà không nói, Ca Diếp cũng không nói, nhưng nét mặt tươi tắn mỉm cười, là ông đã rõ thấu Chánh pháp của Phật, nó ẩn tàng sâu kín vi diệu bên trong, tuy có tướng mà không có tướng. Cái bông là biểu hiệu của Tâm, sự im lặng là biểu hiệu của Pháp. Tâm với Pháp tuy có mà không, tuy không mà có. Ca Diếp đã biết đem Nhãn với Tâm phối hợp mà tương ứng nhau. Câu chuyện “Niêm hoa vi tiếu” này được xem là hạt giống Thiền mà Đức Phật Thích Ca đã gieo vào Phật giáo lúc Phật còn sanh tiền.

Niêm Hoa là cuộc bầy những bức tranh vẽ về hoa dựa trên cảm hứng từ câu chuyện trên của Nhóm họa sĩ G39: Ngô Bình Nhi, Nguyễn Quốc Thắng, Nguyễn Hồng Phương, Đinh Công Đạt, Chu Hồng Tiến, Phương Bình, Lê Thiết Cương và thêm những bông sen bằng gốm Phù Lãng của điêu khắc gia Vũ Hữu Nhung.

Theo quan niệm của nhà Phật thì ai ai cũng có Phật tính, “ngọn cỏ còn có Phật tính huống chi…” Đi tu là trở về mình, đi tu là đi tìm cái bản lai diện mục của chính mình chứ không phải là đi đến tận đâu. Thấy tâm, thấy tính thì thành Phật. Điều này là cốt tử. Làm nghệ thuật cũng y như vậy. Nghệ sĩ là kẻ đi tìm mình, tìm vân tay của mình, tìm ra cách kể, cách hát, cách vẽ riêng của mình. Rốt ráo phong cách là niết bàn.

Vẽ cũng là “tu”, vẽ cũng là tu tâm tính, vẽ cũng là hành thiền. Tác phẩm của những họa sĩ bậc thầy đều là một dạng chứng ngộ. Một bức tranh đẹp, một mảng màu đẹp, thậm chí một nét đẹp như một niệm khởi cho duyên sinh với cả người vẽ cũng như người thưởng ngoạn. Đâu cứ phải nhiều lời, thiền vốn vô ngôn.

8 nghệ sĩ, mỗi người một lối “niêm hoa”

Khi đến với triển lãm Niêm Hoa, các bạn có thể sẽ bị choáng ngợp bởi rất nhiều những tác phẩm độc đáo với những màu sắc riêng biệt mang “vân tay” của 8 người nghệ sĩ. Để có thể giúp người thưởng tranh hiểu hơn về câu chuyện, cá tính, hình ảnh của nghệ sĩ, Nhà xuất bản Hội nhà văn đã xuất bản một cuốn sách dành riêng cho buổi triển lãm này. Với cách giới thiệu đủ đầy cùng góc nhìn nghệ thuật sâu sắc, cuốn sách có thể giúp bạn hiểu về ý nghĩa, thông điệp của triển lãm. Qua đó, bạn sẽ cảm nhận sâu, nhìn ngắm và soi chiếu mình trong từng nét vẽ, từng cái chạm của người nghệ sĩ.

Bởi lẽ đó, tôi xin được trích dẫn cuốn sách xuất bản dành riêng cho triển lãm Niêm Hoa để có thể giới thiệu với độc giả trọn vẹn về những người nghệ sĩ cũng như những

tác phẩm của triển lãm:

Bình Nhi ưa thích hoa sen, những bông sen trắng tĩnh lặng, xòe cánh, tự nhiên, an nhiên, an lành ngay trong thực tại, một mặt hồ, một cái ao rất đời sống, có rong rêu, có bèo, có những con chuồn chuồn nước… “hiện tại lạc trú” là vậy.

Nguyễn Quốc Thắng tung tẩy với sen trên nền báo cũ hoặc xuyến chỉ, chất liệu chủ đạo của anh. Sen nở, sen tàn, đi về, sinh tử, suy cho cùng cũng là một, là như nhất. Thắng không vẽ sen, tôi nghĩ anh “vẽ” chuyện của mình, vẽ mình.

Nguyễn Hồng Phương rực rỡ, vui sống với hoa, không chỉ một loại hoa mà 4 mùa hoa. Rất “hiện sinh”, ở đây và lúc này bằng những nhát bút cộm sơn, nhanh mạnh, căng mọng, tràn trề nhựa sống… “Cảm ơn vì ta mà hoa đã nở” như Tô Thùy Yên từng ngộ.

Vũ Hữu Nhung đến với Niêm Hoa bằng cụm tác phẩm điêu khắc, gốm, hoa sen. Những bông sen mãn khai, thô mộc, giản dị, bình an. Gốm là đối thoại của lửa, nước, đất, đối thoại của Thiên Địa Nhân. Gốm sen là cầu nối của đạo và đời, nhân và duyên.

Đinh Công Đạt đưa lên những bông hoa như nó vốn vậy. Mưa rơi còn không cao thấp nữa là, mai lan cúc trúc hoặc kỳ hoa dị thảo cũng chẳng quan trọng gì. Lòng mình sao thì vẽ thế.

Chu Hồng Tiến, một ca lạ, kiểu vẽ của anh là vẽ mà không. Có lẽ không phải vẽ? Từ mắt nhìn, trái tim cảm đến bàn tay, cây bút, màu là một, liền mạch. Ánh mắt ấy, chớp mắt ấy là tranh. Nghệ thuật của Chu Hồng tiến là trực họa, trực giác, không có chỗ cho phân tích, lý tính. Những bông hoa của Tiến và anh là một. Không phải kiểu tôi tư duy là tôi tồn tại, tôi là Tiến, tôi đang ngắm và vẽ hoa? Không cần. Hội hoa của Chu Hồng Tiến chính là đốn ngộ (không trải qua giai đoạn thứ tự, chứng ngộ nhanh chóng và khai mở tâm địa).

Lê Thiết Cương góp mặt với Niêm Hoa bằng những bức tranh tối giản mực nho trên giấy dó, bút pháp kiểu thảo thư, chấm phá và gợi về một loài hoa nào đó, chưa chắc đã có? Cảm giác về hoa là đủ? Tối giản chính là mỹ học của Thiền.

Phương Bình góp mặt với Niêm hoa bằng bộ 4 tác phẩm sơn màu, cùng một chủ đề đối thoại. Người và hoa trò chuyện, chính xác là những bông hoa sen cùng những dáng hình khỏa thân, bên nhau, cuốn vào nhau, hóa thân vào nhau, sen người, người sen trong nhau. Thuận theo tự nhiên, cùng nở, cùng khoe sắc. Đẹp là tự nhiên, vẻ đẹp của tự nhiên hội tụ trong vẻ đẹp của thân hình những cô gái, những nụ sen, đài sen.

Bút pháp của Phương Bình phóng khoáng, tự do, bay lượn. Tạo hình cốt gợi chứ không chạy theo hình. Những son then vàng bạc cũng chỉ là phương tiện chứ Phương Bình không gò ép theo kỹ thuật sơn mài truyền thống kiểu mỹ nghệ. Trò chuyện của người và hoa cũng là giãi bày của Phương Bình với mọi người về hội họa, về cuộc sống, thầm thì thôi, đôi khi là độc thoại.

Những câu chuyện muôn đời của “cõi người ta”, hội ngộ/chia ly, mất/được, hạnh phúc/bất hạnh… Nghệ thuật nâng đỡ, chia sẻ và an ủi cho người ta nhiều lắm. Mượn ý của cụ Trần Nhân Tông (1258-1308) trong bài “Cư trần lạc đạo” để trò chuyện với Phương Bình: Sống giữa đời, tùy duyên mà vui với đạo. Trong nhà có sẵn của báo, có sẵn nghệ thuật rồi, đừng tìm đâu khác nữa.

Ngắm một bông hoa cũng là thiền

“Ăn cơm, uống nước, quét nhà vẫn có thể thiền. Đâu cứ phải diện bích, phải nhắm mắt”. Vẽ một bông hoa cũng là thiền và ngắm một bông hoa cũng là thiền.

“Cảm ơn hoa đã vì ta nở.” Thi sĩ Tô Thùy Yên đã nói thế trong bài thơ ‘Ta Về’. Tôi đã nghĩ về câu nói này trong cả quá trình ngắm nhìn những bông hoa nơi triển lãm. Để thấy biết ơn và trân quý sự sống lớn lao của những điều tưởng chừng như bé nhỏ.

Dù được chăm sóc kỹ lưỡng và thưởng thức từng ngày, từng giờ nơi những cửa tiệm, ngoài vườn,… hoặc không bao giờ được chăm sóc ngó ngàng đến nơi rừng sâu, trên non cao,… Hoa vẫn phát tiết và trọn vẹn mở hết lòng mình ra, không thắc mắc chọn lựa, không phân biệt so đo.

Hoa nở đúng thời, đúng lúc, không kỳ thị ai. Hoa nở không phải để dành riêng cho kẻ ác, cũng không phải ưu tiên cho người thiện tâm. Hoa nở không phải để tán dương người lành, cũng không phải để tiêu diệt kẻ ác, nhưng vẻ đẹp của hoa có thể làm cho người lành hưng phấn với điều chân, và kẻ ác rung cảm, bừng ngộ với lẽ thiện.

Nếu ta ngắm nhìn một bông hoa hay một bức họa hoa thật sâu lắng mà cảm nhận đủ đầy vẻ đẹp, đức tính của loài hoa cũng đã là một điều đáng trân quý.

Triển lãm sẽ diễn ra đến hết ngày 20.04.2023, tại không gian nghệ thuật Son Art & Culture Space (số 20C phố Phan Đình Phùng, quận Ba Đình, Hà Nội).

Diệu Anh – Lan Anh