Hiến tặng- Cho đi để còn mãi

Cho và nhận

Khi tặng quà cho một người nào đó, ta hay nghĩ rằng mình là ân nhân của họ. Vì món quà ấy dù mang giá trị vật chất hay tinh thần cũng đều góp phần làm cho họ được an vui và hạnh phúc hơn. Nói chung, ta biết họ đã nợ ta một cảm xúc tốt. Nhưng nếu ta thật lòng muốn tặng mà họ lại khước từ vì họ đã đầy đủ, hoặc họ không muốn mắc nợ ta, hay họ đã không còn có mặt ở đây để đón nhận thì ý niệm hiến tặng sẽ không thể nào thực hiện được. Cho nên người cho cũng cần người nhận chứ không chỉ người nhận mới cần người cho. Và như thế không chỉ người nhận phải cảm ơn người cho mà người cho cũng phải cảm ơn người nhận, bởi cả hai đều là điều kiện cần thiết cho nhau. Điều này nghe rất lạ, nhưng đó là sự thật rất hiển nhiên để tạo nên sự cân bằng giữa các mối liên hệ trong vũ trụ.

Một sự thật khác nữa là từ khi ta phát sinh ý niệm muốn hiến tặng đến suốt tiến trình hiến tặng và mãi tận sau này mà ta cũng không hề có tỏ thái độ phân biệt chọn lựa hay coi thường đối tượng, không mong muốn họ phải đền đáp, và không bao giờ cảm thấy tự đắc vì mình đã làm được một việc tốt, thì ta sẽ nhận được toàn bộ năng lượng đền trả của vũ trụ. Phần hồi đáp ấy có khi được nhân lên gấp bội. Bởi đó là sự hiến tặng trong sạch, hoàn toàn vì đối tượng chứ không xen ké quyền lợi của mình vào. Còn nếu ta chỉ chọn lựa đối tượng mình ưa thích mới hiến tặng, hoặc luôn mong mỏi người kia ghi khắc công ơn mình dù chỉ cần đáp lại bằng thái độ kính trọng, hay ta luôn thấy mình cao thượng vì đã làm được một việc tốt, thì năng lượng đền trả của vũ trụ tuy cũng xảy ra nhưng rất yếu ớt.

Điều kỳ diệu là lòng biết ơn, sự kính trọng hay tình thương chính là những nguồn năng lượng giá trị nhất vì nó được sản sinh từ nền tảng vô ngã – không còn sự dính mắc vào cái tôi, bản ngã. Ngược lại, thái độ vô ơn sẽ khiến cho món nợ nhân lên gấp bội, mà có khi đến nhiều thế hệ con cháu của ta mới trả xong. Cho nên nhận cũng chính là cho, mà cũng có thể là vay thêm nợ. Vì vậy, ta nên khôn ngoan từ khước những món quà không thật sự cần thiết nếu biết năng lượng của mình không đủ để đền trả lại, nhất là với những món quà được tạo ra từ năng lượng của đại chúng.

Truyền thống Phật giáo Đại thừa luôn nhắc đến nguyên tắc bố thí để trở thành sự bố thí tuyệt đối, đó là “tam luân không tịch”- ba đối tượng gồm người bố thí, người nhận bố thí và món quà bố thí phải nương tựa vào nhau thì mới thành lập được. Thứ nhất – người bố thí phải thấy cả vũ trụ trong họ cùng đang bố thí chứ không phải cái tôi biệt lập đang bố thí, đặc biệt nhờ có người đón nhận thì ta mới thực hiện được việc làm này, nên trước và sau khi bố thí trong tâm không hề có sự thay đổi; thứ hai – người bố thí phải thấy món quà này cũng do sự góp mặt của vạn sự vạn vật mới làm ra được, nên không có thái độ lựa chọn giá trị cao thấp của món quà để bố thí; thứ ba – người bố thí không có sự phân biệt hay đòi hỏi gì nơi người nhận. Tức là chúng ta phải thực hành cho đi hay bố thí mà không có bất cứ sự bám chấp nào vào cả người cho, kẻ nhận hay hành động cho đi. Cả ba điều này nếu xảy ra đầy đủ thì ta sẽ đạt tới đỉnh cao của sự bố thí – bố thí không điều kiện hay sự bố thí trong sạch nhất.

Nguyên tắc này có thể khiến ta không khỏi giật mình vì dường như xưa nay ta chưa thật sự bố thí, phần lớn chỉ là sự trao đổi cảm xúc qua lại: tôi cho anh cái này thì anh phải cho tôi lại cái kia. Nhưng không sao, chỉ cần ta có ý niệm đúng đắn trở lại và cố gắng luyện tập thói quen quan sát tâm mình mỗi khi muốn bố thí và suốt tiến trình thực hiện để ngăn chặn những thái độ tiêu cực. Nếu chưa thể buông bỏ được hoàn toàn thái độ bám víu vào hành động bố thí của mình, thì ít nhất ta cũng đừng đòi hỏi đối tượng hay lợi dụng đối tượng để trục lợi. Tất nhiên nếu tâm ta vẫn còn phiền não tham cầu và chống đối thì sự hiến tặng sẽ không thể nào đạt tới mức hoàn hảo. Dù vậy, càng tiến về nguyên tắc ấy thì ta sẽ càng tiến gần tới chân lý, để người cho và kẻ nhận đều được lợi ích.

Phước và Đức

Truyền thống văn hóa Việt Nam luôn đề cao hai phẩm chất quý giá của con người – đó là phước và đức. Phước là năng lượng được tạo ra từ hành động hướng tới kẻ khác để giúp đỡ, còn đức là năng lượng được tạo ra từ quá trình chuyển hóa năng lượng xấu và phát huy năng lượng tốt của bản thân. Nhưng thực chất phước cũng chính là đức, và ngược lại. Vì trong khi hướng tới kẻ khác để giúp đỡ, ta không ngừng quan sát thái độ bám víu và đòi hỏi của mình để buông bỏ, như vậy là ta vừa có phước mà cũng vừa có đức. Còn trong khi quay về chăm sóc nội tâm, tháo gỡ những cố tật phiền não bảo vệ cái tôi, trở thành con người khiêm nhường vị tha, luôn tỏa chiếu năng lượng an lành và mát mẻ đến mọi người chung quanh, như vậy là ta vừa có đức mà cũng vừa có phước. Sự thật phước và đức chỉ là hai mặt của một thực thể. Thực thể ấy chính là vô ngã. Vì người cũng là vì mình và vì mình cũng là vì người, bởi không có ranh giới khác biệt giữa mình và người.

Khi hay tin người thân yêu đang trong cơ hấp hối, ta thường hốt hoảng than khóc và dốc lòng cầu nguyện cho người ấy đừng chết. Câu hỏi đặt ra là ta thật sự muốn người ấy được sống vì biết họ đang cần được sống, hay vì ta đang thương cho cái cảm xúc cô đơn hụt hẫng của mình? Hai thái độ hoàn toàn khác nhau – một cái vì người, một cái vì mình. Cũng có khi ta rơi vào tình trạng vừa vì người mà cũng vừa vì mình. Nhưng ta thường không thấy được sự thật ấy nên lúc nào cũng tưởng là mình đã hết lòng vì người kia, vì vậy mà sự cầu nguyện cũng khó thành công. Bởi một trong những điều kiện để sự cầu nguyện thành công là ta phải dồn hết 100% tâm ý để hướng đến đối tượng. Tâm chưa thật trong sạch thì không thể vay nợ vũ trụ.

Tình thương chân thật là tình thương không có điều kiện hay rất ít điều kiện. Nó rất nhẹ. Nhẹ đến nỗi gió có thể cuốn đi khắp ngàn phương – “Sống trong đời sống, cần có một tấm lòng. Để làm gì em biết không? Để gió cuốn đi, để gió cuốn đi”.

Tình thương đúng là món quà cao quý nhất mà ai cũng cần. Dù ta hiến tặng bất cứ món quà nào đi chăng nữa thì tấm lòng chân thật mới thật sự quyết định nên giá trị đích thực của sự hiến tặng.

Thích Minh Niệm