Đạo hiếu xưa và nay

Người Việt Nam khi nói đến chữ Hiếu liền nghĩ ngay đến việc “thờ cha, kính mẹ”, như bài ca dao vỡ lòng mà ai ai cũng thuộc: “Công cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. Một lòng thờ mẹ kính cha, cho tròn chữ hiếu mới là đạo con”; hoặc trong Quốc văn Giáo Khoa Thư ngày trước: “Cha sinh mẹ dưỡng, đức cù lao lấy lượng nào đong. Thờ cha mẹ ở hết lòng, ấy là chữ hiếu dạy trong luân thường.” Nhưng thờ kính cha mẹ như thế nào? Đó là:

_ Mến yêu, cung kính, đỡ đần cho cha mẹ, vui vẻ vâng lời.

Làm con phải biết phận con, mến yêu cung kính mới tròn thảo ngay,

Việc làm nặng nhẹ đỡ tay, khi sai khi bảo mặt mày hân hoan,

Lời thưa tiếng nói dịu dàng, cứng đầu cứng cổ dọc ngang thì đừng.

_ Chăm sóc phụng dưỡng.

Mẹ già ở túp lều tranh, sớm thăm tối viếng mới đành dạ con,

Thức khuya dậy sớm cho cần, quạt nồng ấp lạnh giữ phần đạo con.

_ Nuôi dưỡng cha mẹ

Dây bầu, dây mướp cùng leo,

Sớm hôm nuôi mẹ, giàu nghèo sá chi.

Đó là quan niệm dân gian về chữ hiếu.

CHỮ HIẾU TRONG NHO GIÁO

Nho giáo là nền tảng luân lý đạo đức của người Việt Nam và Trung Quốc ngày xưa, có hẳn một quyển sách riêng dạy về đạo hiếu gọi là Hiếu Kinh. Sau đây là một số lời dạy của các bậc hiền triết Nho gia về đạo hiếu:

_ Đệ tử của đức Khổng Tử, thầy Tăng Tử nói: Hiếu là nết đứng đầu trăm nết. Việc phụng sự cha mẹ của người con hiếu làcư xử hết lòng kính trọng, dưỡng nuôi cố làm đẹp lòng, bệnh đau tận tâm lo lắng, tang ma hết sức xót thương, tế lễ nghiêm trang rất mực…

_ Kinh Thi cũng dạy: Cha sinh ta, mẹ nuôi ta. Hỡi ôi cha mẹ sinh ta khó nhọc, muốn báo ơn sâu, như vói lên trời cao chẳng đặng.

CHỮ HIẾU TRONG ĐẠO PHẬT

Trong Phật giáo hiếu đạo được đề cập đến một cách trọn vẹn và hoàn hảo. Đức Phật dạy:

_ Điều thiện tối cao không gì bằng có hiếu. Điều ác cùng cực không gì hơn bất hiếu. (Kinh Nhẫn Nhục)

_ Gặp thời không có Phật, khéo thờ cha mẹ tức là thờ Phật. (Kinh Đại Tập)

_ Quả đất người đời cho là nặng, mẹ hiền ơn nặng quá hơn nhiều. Núi Tu Di người đời cho là cao, cha hiền ơn cao quá hơn nhiều. (Kinh Tâm Địa Quán)

_ Nếu có người vai trái cõng cha, vai phải cõng mẹ đến ngàn muôn năm. Cha mẹ ăn uống, ngồi nằm, bệnh hoạn, cho đến đại tiểu tiện trên vai, người ấy vẫn không đền được ơn cha mẹ. Phải biết ơn nặng của cha mẹ: Cưu mang, sinh sản, bồng ẵm, nuôi nấng, dạy dỗ, tùy thời săn sóc, không sái thời tiết, không kể tháng ngày. Vì thế ơn cha mẹ rất khó đền đáp. (Kinh Tăng Nhất A Hàm)…

Chữ Hiếu trong đạo Phật mang tính siêu việt hơn những quan niệm hiếu thảo thông thường, hành động hiếu thảo không chỉ là mến yêu, cung kính, vâng lời, phụng dưỡng khi cha mẹ còn sống và thờ phụng, tưởng nhớ khi cha mẹ đã qua đời, mà còn là việc hướng cha mẹ đến với điều thiện lành, xa lánh điều xấu ác, và bản thân người con cũng phải sống tốt để cha mẹ vui lòng. Đức Phật đã dạy:

_ Mỗi người con làm cách nào để đáp đền công ơn cha mẹ một cách đầy đủ, trọn vẹn. Hãy khuyên cha mẹ bỏ ác làm lành, thọ Tam quy, giữ Ngũ giới. Dù cha mẹ buổi sớm mai thọ trì Tam quy Ngũ giới, chiều về cõi chết, đối với ơn nặng của cha mẹ cũng gọi là tạm đền (Kinh Hiếu Tử). Những ai đền ơn cha mẹ bằng cách nuôi dưỡng, cúng dường của cải vật chất, tiền bạc, thời không bao giờ đủ để trả ơn cha mẹ.

_ Nhưng những ai đối với cha mẹ không có lòng tin, khuyến khích, hướng dẫn cha mẹ có lòng tin vào điều thiện, sống theo điều thiện; đối với cha mẹ xan tham, khuyến khích, hướng dẫn cha mẹ bố thí, biết sớt chia, san sẻ; đối với cha mẹ có ác kiến, theo đường tà, giúp cha mẹ có chánh kiến, khuyến khích, hướng dẫn cha mẹ trở về con đường lành con đường chơn chánh, sáng suốt, như thế mới đủ trảơn cho cha mẹ. (Kinh Tăng Chi Bộ).

Đối với đạo Phật, những việc làm xuất phát từ lòng hiếu thảo mang lại lợi ích thiết thực cho cha mẹ trong hiện tại và tương lai mới chính là hành động hiếu. Theo Phật giáo, con người không chỉ có kiếp sống hiện tại mà còn có kiếp sống vị lai, do đó người con hiếu thảo cần phải chăm lo cho cha mẹ cả đời sống sau khi từ giã cõi đời này. Người con hiếu trong đạo Phật luôn ưu tư: Sau khi chết cha mẹ sẽ đi về đâu? Làm sao để giúp cha mẹ có được niềm an lạc, hạnh phúc trong đời sống hiện tại và đời sống sau khi chết? Việc hướng cha mẹ theo con đường chơn chánh, giúp cha mẹ gieo trồng những nhân duyên lành cho đời này và đời sau, chăm lo vun bồi công đức, phước báu chính là việc làm thiết thực để đáp đền công ơn cha mẹ.

Truyền thống hiếu đạo lưu truyền đời đời. Ngày nay chữ Hiếu cũng không khác mấy so với ngày xưa, vì cũng xuất phát từ tấm lòng tri ân và báo ân (biết ơn và đền đáp ơn) cha mẹ. Tuy nhiên, do điều kiện, hoàn cảnh xã hội ngày nay không giống như ngày xưa, nên cách thể hiện lòng hiếu thảo của người con thời nay có khác người xưa. Trong hoàn cảnh xã hội ngày nay, cuộc sống luôn vội vàng, bận rộn, vì thế con cháu thường gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện bổn phận với ông bà cha mẹ, chẳng hạn như không có nhiều thời gian gần gũi, chăm nom, săn sóc ông bà cha mẹ, không trực tiếp nuôi dưỡng, phụng sự ông bà cha mẹ (có trường hợp phải thuê người chăm sóc, con cháu không có thời gian để thường xuyên tự tay chăm sóc, có trường hợp gởi ông bà cha mẹ vào viện dưỡng lão), vì hoàn cảnh sống, làm việc mà phải cách xa ông bà cha mẹ.

Tuy nhiên, mỗi người nên cố gắng dành thời gian gần gũi ông bà cha mẹ để ông bà cha mẹ không cảm thấy cô đơn, buồn tủi; cần nên để ông bà cha mẹ tham dự vào việc dạy dỗ con cháu, làm cho ông bà cha mẹ cảm thấy mình còn là người hữu ích, và cũng để ông bà cha mẹ có niềm vui gần gũi con cháu.

Khi ở xa ông bà cha mẹ, nên thường xuyên gởi thư hoặc gọi điện thoại thăm hỏi sức khỏe và đời sống của ông bà cha mẹ. Lúc về già, có người thích sống với con cháu, có người thích sống ở viện dưỡng lão với những người già khác để sớm hôm bầu bạn, hoặc sống ở một cảnh chùa thanh tĩnh nào đó, vì thế nên tùy tâm nguyện của ông bà cha mẹ mà con cháu làm theo để ông bà cha mẹ vui lòng.

Đó là hiếu khi cha mẹ còn sống. Sau khi cha mẹ qua đời, lòng hiếu thảo được thể hiện qua việc phụng thờ và tưởng nhớ. Tấm lòng người xưa đối với ông bà cha mẹ đã khuất thể hiện qua câu“kính như tại”,có nghĩa là kính như đang còn sống. Phụng thờ để tưởng nhớ và nhắc nhở cho nhau công đức, ân nghĩa sinh thành, dưỡng dục của ông bà cha mẹ, hàng năm cúng giỗ để tưởng nhớ và để bày tỏ lòng biết ơn. Đối với xã hội ngày nay, có người cho rằng những việc làm này không thiết thực, nhưng thật sự nó có giá trị rất lớn về mặt tinh thần.

Tóm lại, hiếu là bổn phận làm con mà cũng là đạo làm người. Hành động hiếu thảo thể hiện qua hai phương diện: Phương diện vật chất và phương diện tinh thần.

_ Về phương diện vật chất: tùy điều kiện, hoàn cảnh mà nuôi dưỡng, chăm lo, săn sóc cho cha mẹ: cơm nước, áo quần, thuốc men khi đau ốm …

_ Về phương diện tinh thần: luôn tỏ lòng kính yêu cha mẹ, sống tốt, biết lo cho bản thân và gia đình, trở thành người hữu ích cho xã hội để cha mẹ yên tâm, tự hào, không làm cho cha mẹ buồn lòng, không làm cho cha mẹ tủi hổ vì những việc sai trái, tội lỗi.

Người con chí hiếu thực hành hiếu đạo theo lời Phật dạy, ngoài những việc làm trên còn cần phải biết hướng cha mẹ tu thân, hành thiện, quy y Phật pháp để xây dựng hạnh phúc cho đời này và đời sau.Lòng hiếu thảo chẳng những có ý nghĩa về mặt văn hóa, đạo đức, mà còn có tác dụng giáo dục. Người biết hiếu thảo với ông bà cha mẹ của mình là tấm gương sáng cho con cháu sau này noi theo, đó là truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” quý báu.

Đức Phật còn dạy rằng: Lòng hiếu thảo cũng chính là nhân lành, là hạnh của bậc Thánh. “Ta tự nhớ trong nhiều kiếp quá khứ, từ tâm hiếu thuận cúng dường cha mẹ, do công đức như vậy nên lên các tầng trời thì làm vị Thiên đế, xuống trần gian thì làm vị thánh vương. (Kinh Hiền Ngu)